Authors
1 1 Department of Biology, Faculty of Sciences, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 The Natural Resource and Watershed of Province of Isfahan, Isfahan, Iran
Abstract
Keywords
پوشش گیاهی بخش مهمی از اکوسیستم‌های طبیعی را تشکیل می‌دهد. گونه‌های گیاهی بر اساس خواص، سرشت و نیز شرایط محیطی اطراف خود در هر اکوسیستم انتشار می‌یابند .(Nimis, 1985) فهرست گونه‌های گیاهی هر منطقه را فلور می‌نامند. فلور هر ناحیه نتیجۀ واکنش‌های جامعه زیستی در برابر شرایط محیط کنونی و تکامل گیاهان در دوران گذشته است. بررسی و ارزیابی فلور هر منطقه از جمله تعیین فهرست فلوریستیک، طیف زیستی و انتشار جغرافیایی گونه‌های گیاهی آن از نظر شناخت تنوع زیستی و مدیریت منابع طبیعی حایز اهمیت است (یوسفی، 1385). شکل‌های رویشی موجود در هر منطقه، بین گونه‌های گیاهی و محیط زندگی آنها نوعی تعادل ایجاد می‌کند که موجب سازگاری گیاه با شرایط محیط می‌شود. طیف زیستی رانکایر بر اساس معرفی شکل‌های رویشی با توجه به موقعیت و چگونگی حفاظت جوانه‌های گیاه در فصول نامساعد بنا شده است. با توجه به اینکه طیف زیستی گیاهان در اقلیم‌های گوناگون متفاوت و در هر منطقه رویشی بیانگر وضعیت اقلیمی و آب و هوایی آن است، اگر عوامل اکولوژیک برای یک گونه مناسب باشد، آن گونه از سطح انتشار بیشتری برخوردار است (واثقی و همکاران، 1387). بررسی انتشار جغرافیایی گیاهان هر منطقه، در تعیین عرصه انتشار گونه‌ها و تغییرات آن در پی تأثیر عوامل مختلف و نیز تشخیص گونه‌های بوم‌زاد اهمیّت زیادی دارد.
استان اصفهان به علت موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی ویژه، مانند کوه‌های مرتفع کرکس، قرار گرفتن بین رشته کوه‌های زاگرس و مناطق خشک فلات مرکزی ایران، دارا بودن اکوسیستم‌ها و مراتع طبیعی ویژه، از فلور متنوعی برخوردار است. پوشش گیاهی مناطق مرکزی ایران و به ویژه حوضه‌های آبخیز جنوب‌غربی تا جنوب‌شرقی کاشان (ارتفاعات رشته کوه‌های کرکس) توسط برخی از پژوهشگران مطالعه شده است که از عمده‌ترین آنها در دهه اخیر، می‌توان به مطالعات Rechinger (1977)، بتولی (1382)، خواجه‌الدین و همکاران (1386) اشاره نمود.
گیاهان منطقه با توجه به خصوصیات اقلیمی و جغرافیایی منحصر به فرد این منطقه، مانند نزدیکی به کویر و همچنین طبیعت کوهستانی منطقه، دارای ژنوم‌های ارزشمندی هستند. شرایط تعلیف شدید دام در مراتع منطقه یحیی‌آباد گویای نابودی تدریجی گیاهان این منطقه مرتعی است، لذا مطالعه فلور و پوشش گیاهی آن از جنبه‌های مختلف از لحاظ کاربرد برای احیا و اصلاح این مراتع و همچنین شناخت تنوع زیستی کشور حایز اهمیّت است.
مواد و روش‌ها
منطقه مورد مطالعه
منطقه یحیی‌آباد در فاصله 35 کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان نطنز واقع شده، بین عرض‌های جغرافیایی 17 ْ33 و َ24 ْ33 شمالی و طول‌های جغرافیایی َ39 ْ51 و َ49 ْ51 شرقی قرار گرفته است. ارتفاع این منطقه بین 2000-2720 متر از سطح دریاست. متوسط بارندگی این ناحیه بر اساس آمار ایستگاه هواشناسی نطنز، به طور متوسط 22/147، حداکثر 9/270 و حداقل 1/114 میلی‌متر است. بخش عمده بارندگی در فصل زمستان در ماه‌های آذر تا اردیبهشت است و از اواخر بهار تا پاییز میزان بارندگی اندک است. شکل 1 منحنی آمبروترمیک منطقه را نشان می‌دهد. بر اساس طبقه‌بندی‌های اقلیمی مختلف، اقلیم منطقه از نوع خشک است. متوسط حرارت سالیانه در گرم‌ترین ماه سال 6/39 درجه و حداقل آن 14- درجه سانتیگراد است. از نظر زمین‌شناسی رسوبات منطقه عمدتاً مربوط به دوره سنوزوئیک و خاک آن عمدتاً از نوع لیتوسل با سنگریزه زیاد است (اداره کل منابع طبیعی، 1375).
روش تحقیق
پس از بررسی مقدماتی، 6000 هکتار از مساحت منطقه مطالعه گردید، نمونه‌برداری در طول 5 خط ترانسکت در جهت ارتفاع و شیب منطقه، طی بهار و تابستان 1389 انجام گرفت. شناسایی نمونه‌ها بر اساس روش‌های رایج تشخیص در تاکسونومی و با استفاده از فلورها و تک‌نگاره‌هایی مانند فلورا ایرانیکا، فلور ترکیه، فلور اروپا، فلور عراق، گونهای ایران و اطلس گونهای ایران، فلور رنگی ایران، فلور ایران و فلور رُستنی‌های ایران انجام شد (Rechinger, 1963-2001; Davis, 1965-1988; Tutin and Heywood, 1964-1980; Townsend et al., 1966-1985؛ معصومی، 1365-1379؛ معصومی، 1365-1372؛ قهرمان، 1357-1380؛ مبین، 1375؛ اسدی و همکاران، 1369-1381)، همچنین برای تأیید گونه‌های شناسایی شده از نمونه‌های هرباریومی دانشگاه اصفهان (HIU) و مرکز تحقیقات کشاورزی استان اصفهان استفاده گردید. تعیین انتشار جغرافیایی بر اساس فلورا ایرانیکا و تعیین شکل زیستی بر اساس روشی به نام روش رانکایر (1934) استفاده شد.
نتایج
در تحقیق حاضر، در مجموع 190 گونه متعلق به 31 تیره و 129 جنس شناسایی گردید که نمونه‌های هرباریومی آنها در هرباریوم دانشگاه اصفهان نگهداری می‌شود. از مجموع 129 جنس، 18 جنس (62 درصد) و 23 گونه (12 درصد) متعلق به تک‌لپه‌ای‌ها و 111 جنس (86 درصد) و 167 گونه (88 درصد) متعلق به دو‌لپه‌ای‌هاست. نام علمی گیاهان شناسایی شده، شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی آنها در جدول 1 ارایه شده است. از مجموع 31 تیره، تیره Asteraceae با 22 جنس و 36 گونه، تیره Poaceae با 18 جنس و 23 گونه، تیره Fabaceae با 4 جنس و 19 گونه، تیره Brassicaceae با 15 جنس و 18 گونه، تیره Lamiaceae با 14 جنس و 17 گونه، تیره Caryophyllaceae با 7 جنس و 12 گونه، تیره Rubiaceae با 5 جنس و5 گونه به ترتیب جزو بزرگترین تیره‌های موجود در منطقه محسوب می‌شوند. سایر تیره‌ها کوچکترند و برخی تنها دارای یک جنس و یک گونه هستند. شکل 2 تیره‌های بزرگ از نظر تعداد جنس و گونه را نشان می‌دهد. بیشترین تعداد گونه به جنس‌های Astragalus (15 گونه)، Cousinia (8 گونه)، Acanthophyllum (5 گونه)، Alyssum (4 گونه) و Allium، Bromus، Centurea، Eryngium، Lappula و Poa (هر کدام با 3 گونه) مربوط است. تعداد 20 جنس دارای 2 گونه و سایر جنس‌ها تنها دارای یک گونه هستند. شکل زیستی عناصر گیاهی در تطبیق آنها با محیط است و چگونگی تیپ ُرستنی‌های منطقه را نشان می‌دهد. در بین گیاهان شناسایی شده منطقه به ترتیب همی‌کریپتوفیت‌ها با 85 گونه (7/44 درصد)، تروفیت‌ها با 55 گونه (29 درصد)، کامئوفیت‌ها با 35 گونه (4/18 درصد)، ژئوفایت‌ها با 12 گونه (3/6 درصد) و فانروفایت‌ها با 3 گونه (6/1 درصد) مهم‌ترین شکل‌های زیستی را تشکیل می‌دهند (شکل 3). بر اساس بررسی‌های انجام شده، تعداد 133 گونه از عناصر گیاهی (1/71 درصد) به ناحیه ایرانی-تورانی، 27 گونه (4/14 درصد) به نواحی ایرانی-تورانی/ اروپا-سیبری، 9 گونه (8/4 درصد) به نواحی اروپا-سیبری/ ایرانی-تورانی/ مدیترانه‌ای، 8 گونه (3/4 درصد) به نواحی ایرانی-تورانی/ مدیترانه‌ای، 3 گونه (6/1 درصد) به نواحی ایرانی-تورانی/ صحرا-سندی، 2 گونه (1/1 درصد) به نواحی ایرانی-تورانی/ صحرا-سندی/ اروپا سیبری/ مدیترانه‌ای، همچنین، 2 گونه (1/1 درصد) به چند ناحیه‌ای، 2گونه (1/1 درصد) جهان وطن و در نهایت یک گونه (5/0 درصد) به نواحی ایرانی-تورانی/ صحرا-عربی تعلق دارند (شکل 4). بر اساس فلورا ایرانیکا از بین 190 گونه شناسایی شده در این منطقه، 133 گونه به ناحیه ایرانی-تورانی مربوط بودند (1/71 درصد) که 35 گونه از آنها (7/18 درصد) جزو گیاهان انحصاری ایرانی-تورانی هستند و از میان این گیاهان انحصاری ایرانی-تورانی، 22 گونه ( 6/11 درصد) فقط در ایران رویش دارند. همچنین، تعداد 63 گیاه دارویی در منطقه شناسایی شد و تعداد گونه‌های مورد تهدید در منطقه یحیی‌آباد 33 گونه بود. 31 گونه با خطر کمتر و 2 گونه بدون اطلاع هستند. طبق نظر کارشناسان اداره مرتع، از این مقدار، تعداد دو گونه sp. Cachrysو Salsola rigida در منطقه در حال نابودی هستند. با این وجود، نمی‌توان بر اساس اطلاعات حاصل از این مطالعه اظهار نظر قطعی نمود. فهرست گیاهان منطقه در جدول 1 ارائه شده است.
|
شکل 1- منحنی آمبروترمیک ایستگاه نظنز در یک دوره 13 ساله (1992-2005). بر اساس اطلاعات اداره منابع طبیعی و سایت هواشناسی استان اصفهان |
شکل 2- تعداد جنس‌ها و گونه‌های بزرگ متعلق به تیره‌های اصلی (بزرگ) |
|
|
|
|
شکل 3- درصد شکل‌های زیستی گیاهان منطقه مورد مطالعه |
شکل 4- نمودار پراکنش جغرافیایی گیاهان موجود در منطقه |
جدول 1- فهرست گیاهان منطقه یحیی‌آباد نطنز. علایم مندرج در جدول عبارتند از: He= همی‌کریپتوفیت‌ها، Ch= کامئوفیت‌ها،
Th= تروفیت‌ها، Ge= ژئوفایت‌ها، ph= فانروفایت‌ها، ES= اروپا-سیبری، IT= ایرانی-تورانی، M= مدیترانه‌ای، Cosm= جهان وطن،
SA= صحرا–عربی، SS= صحرا-سندی، End= بوم‌زاد (Raunkiaer, 1934; Rechinger, 1963-2001).
|
پراکنش جغرافیایی |
شکل زیستی |
نام گونه |
|
Alliaceae |
||
|
IT |
Ge |
Allium scabriscapum Boiss. |
|
IT |
Ge |
Allium fibrosum Regel |
|
- |
Ge |
Allium sp. |
|
Amarylidaceae |
||
|
IT |
Ge |
Ixiolirion tataricum (Pall.) Herb. & Traub |
|
Apiaceae |
||
|
IT (End.) |
He |
Echinophora platyloba DC. |
|
IT,ES |
He |
Eryngium billardierei Delar. |
|
IT (End.) |
He |
Eryngium bungei Boiss. |
|
IT |
He |
Eryngium thyrsoideum Boiss. |
|
IT |
He |
Ferula ovina Boiss. |
|
IT |
Th |
Scandix aucheri Boiss. |
|
Asteraceae |
||
|
IT,ES |
He |
Achillea wilhelmsii K. Koch |
|
IT,ES |
He |
Acroptilon repens (L.) DC. |
|
IT (End.) |
Th |
Anthemis gayana Boiss. |
|
IT |
Ch |
Artemisia aucheri Boiss. |
|
IT,ES |
Ch |
Artemisia sieberi Besser |
|
IT (End.) |
He |
Centaurea gaubae (Bornm.) wagenitz |
|
IT (End.) |
He |
Centaurea ispahanica Boiss. |
|
IT,ES |
He |
Centaurea virgata Lam. |
|
Cosm |
He |
Cichorium intybus L. |
|
IT |
He |
Cirsium arvense (L.) Scop. |
|
IT,M |
He |
Cirsium congestum Fisch. & C.A.Mey. ex DC. |
|
IT (End.) |
He |
Cousinia alexeenkoana Bornm. |
|
IT (End.) |
He |
Cousinia bornmuelleri C. Winkl. |
|
IT |
He |
Cousinia cylindracea Boiss. |
|
IT (End.) |
He |
Cousinia eriobasis Bunge |
|
IT |
He |
Cousinia lasiolepis Boiss. |
|
IT (End.) |
He |
Cousinia multiloba DC. |
|
- |
He |
Cousinia sp. |
|
- |
He |
Cousinia sp. |
|
IT (End.) |
He |
Echinops elymaiticus Born |
|
IT (End.) |
He |
Echinops robustus Bunge |
|
IT,M |
He |
Gundelia tournefortii L. |
|
IT |
Ch |
Hertia angustifolia Kuntze |
|
IT |
Th |
Lactuca glauciifolia Boiss. |
|
IT,ES |
Th |
Lasiopogon muscoides DC. |
|
IT (End.) |
He |
Launaea acanthodes subsp. tomentella (Rech.f.) N.Kilian |
|
IT |
He |
Onopordum heteracanthum C.A. Mey. |
|
IT |
He |
Outreya carduiformis Jaub. & Spach |
|
IT |
He |
Scariola orientalis (Boiss.) Sojak |
|
IT (End.) |
He |
Scorzonera mucida Rech.f., Aellen & Esfand. |
|
IT (End.) |
He |
Scorzonera tortuosissima Boiss. |
|
IT,M,ES |
Th |
Senecio vernalis Waldst. & Kit. |
|
IT,ES |
He |
Tanacetum polycephalum Sch.Bip. |
|
IT |
He |
Taraxacum bessarabicum Fisch. |
|
IT |
He |
Tragopogon buphthalmoides Boiss. |
|
IT (End.) |
He |
Tragopogon caricifolius Boiss. |
|
Boraginaceae |
||
|
IT,ES |
Th |
Lappula barbata Gurke |
|
IT,ES |
Th |
Lappula microcarpa Gurke |
|
IT,ES |
Th |
Lappula sessiliflora (Boiss.) Gurke |
|
IT,ES |
Th |
Nonea caspica G.Don |
|
IT |
Th |
Rochelia disperma (L.) Wettst. |
|
IT |
Th |
Rochelia macrocalyx Bunge |
|
Brassicaceae |
||
|
IT |
Th |
Aethionema elongatum Boiss. |
|
IT (End.) |
He |
Alyssum bracteatum Boiss. & Buhse |
|
IT,ES |
Th |
Alyssum heterotrichum Boiss. |
|
IT,M |
Th |
Alyssum linifolium Stephan ex Willd. |
|
IT |
Th |
Alyssum szovitsianum Fisch. & C.A.Mey. |
|
IT,ES |
Th |
Arabis aucheri Boiss. |
|
IT,ES,M |
Th |
Chorispora tenella DC. |
|
IT |
Th |
Clypeola dichotoma Boiss. |
|
IT,SS,ES,M |
Th |
Clypeola jonthlaspi L. |
|
IT |
Th |
Conringia persica Boiss. |
|
Cosm |
Th |
Descurainia Sophia (L.) Webb ex Prantl |
|
IT |
He |
Erysimum repandum L. |
|
IT |
He |
Fibigia umbellata (Boiss.) Boiss. |
|
IT |
He |
Isatis cappadocica Desv. |
|
IT,M |
He |
Lepidium persicum Boiss. |
|
IT (End.) |
He |
Matthiola ovatifolia Boiss. |
|
IT |
Ch |
Moriera spinosa Boiss. |
|
IT (End.) |
He |
Pseudocamelina glaucophylla N.Busch |
|
Caryophyllaceae |
||
|
IT (End.) |
Ch |
Acanthophyllum bracteatum Boiss. |
|
IT,ES |
Ch |
Acanthophyllum glandulosum Bunge ex Boiss. |
|
IT |
Ch |
Acanthophyllum gracile Bunge ex Boiss. |
|
IT |
Ch |
Acanthophyllum microcephalum Boiss. |
|
IT (End.) |
Ch |
Acanthophyllum squarrosum Boiss. |
|
IT (End.) |
He |
Buffonia macrocarpa Ser. |
|
IT |
He |
Buffonia oliveriana Ser. |
|
IT |
He |
Dianthus crinitus Sm. |
|
IT (End.) |
Ch |
Gypsophila acantholimoides Bornm. |
|
IT |
Th |
Holosteum glutinosum Fisch. & C.A.Mey. |
|
IT |
Th |
Minuartia meyeri Bornm. |
|
IT |
He |
Silene commelinifolia Boiss. |
|
Chenopodiaceae |
||
|
IT |
Ch |
Anabasis aphylla L. |
|
IT |
Ch |
Eurotia ceratoides C.A.Mey. |
|
IT |
Ch |
Kochia prostrata (L.) Schrad. |
|
IT |
Th |
Kochia stellaris Moq. |
|
IT,M |
Ch |
Noaea mucronata Asch. & Schweinf. |
|
IT |
Th |
Salsola kali L. |
|
IT |
He |
Salsola tomentosa ( Moq.) Spach |
|
IT |
Ch |
Seidlitzia rosmarinus Bunge ex Boiss. |
|
Convolvulaceae |
||
|
IT |
Ch |
Convolvulus fruticosus Pall. |
|
Crassulaceae |
||
|
IT |
He |
Pseudosedum multicaule (Boiss. & Buhse) Boriss. |
|
Cyperaceae |
||
|
IT,ES |
Ge |
Scirpus holoschoenus L. |
|
Ephedraceae |
||
|
IT |
Ch |
Ephedra intermedia Schrenk & C.A.Mey. |
|
Euphorbiaceae |
||
|
IT, M |
He |
Andrachne telephioides L. |
|
IT |
He |
Euphorbia heteradena Jaub. & Spach |
|
Fabaceae |
||
|
IT |
He |
Alhagi persarum Boiss. & Buhse |
|
IT |
Th |
Astragalus biovulatus Bunge |
|
IT |
Ch |
Astragalus callistachys Buhse |
|
IT |
Ch |
Astragalus floccosus Boiss. |
|
IT |
Ch |
Astragalus globiflorus Boiss. |
|
IT |
Ch |
Astragalus glaucacanthos Fisch. |
|
IT |
Ch |
Astragalus gossypinus Fisch. |
|
IT |
Th |
Astragalus macropelmatus Bunge |
|
IT |
Ch |
Astragalus microphysa Boiss. |
|
IT (End.) |
Th |
Astragalus oxyglottis Steven ex M.Bieb. |
|
IT |
Ch |
Astragalus podolobus Boiss. & Hohen. |
|
IT |
He |
Astragalus schistosus Boiss. & Hohen. |
|
IT |
He |
Astragalus spachianus Boiss. & Buhse |
|
IT |
He |
Astragalus supervacaneus Greene |
|
IT |
Th |
Astragalus tribuloides Delile |
|
IT |
Ch |
Astragalus verus Olivier |
|
IT |
He |
Onobrychis melanotricha Boiss. |
|
IT |
He |
Onobrychis psoraleifolia Boiss. |
|
IT |
Th |
Trigonella monantha C.A.Mey. |
|
Geraniaceae |
||
|
IT,M,ES |
Th |
Erodium cicutarium (L.) L Her. ex Aiton |
|
IT,M,ES |
Ge |
Geranium persicum Schonb.-Tem. |
|
IT,M,ES |
Ge |
Geranium tuberosum L. |
|
Iridaceae |
||
|
IT |
Ge |
Iris songarica Schrenk |
|
Lamiaceae |
||
|
IT (End.) |
Ch |
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. |
|
IT (End.) |
He |
Eremostachys laevigata Bunge |
|
IT |
He |
Eremostachys macrophylla Montbret & Aucher |
|
IT (End.) |
Ch |
Lagochilus macracanthus Fisch. & C.A.Mey. |
|
IT |
He |
Marrubium crassidens Boiss. |
|
IT,SS,ES,M |
He |
Mentha longifolia Huds. |
|
IT (End.) |
He |
Nepeta oxyodonta Boiss. |
|
IT |
He |
Perovskia abrotanoides Kar. |
|
IT |
He |
Phlomis olivieri Benth. |
|
IT |
He |
Salvia atropatana Bunge |
|
IT (End.) |
He |
Scutellaria multicaulis Boiss. subsp. multicaulis |
|
IT |
He |
Scutellaria pinnatifida A. Ham. subsp. Alpina (Bornm.) Rech. F. |
|
IT,ES |
He |
Stachys inflata Benth. |
|
IT |
He |
Teucrium orientale L. |
|
IT (End.) |
Ch |
Thymus daenensis Celak. |
|
IT (End.) |
Ch |
Ziziphora clinopodioides Lam. |
|
IT,ES |
Th |
Ziziphora tenuir L. |
|
Liliaceae |
||
|
IT |
Ge |
Gagea gageoides (Zucc.) Vved. |
|
IT |
Ge |
Tulipa biflora Pall. |
|
Papaveraceae |
||
|
IT,ES |
Th |
Hypecoum pendulum L. |
|
IT (End.) |
He |
Papaver bornmuelleri Fedde |
|
IT |
Th |
Papaver commutatum Fisch., C.A.Mey. & Trautv. |
|
IT |
Th |
Roemeria hybrida (L.) Dc. |
|
Plumbaginaceae |
||
|
IT (End.) |
Ch |
Acantholimon aspadanum Bunge |
|
IT (End.) |
Ch |
Acantholimon scorpius Boiss. |
|
Poaceae |
||
|
IT |
Ge |
Arrhenatherum kotschyi Boiss. |
|
IT,ES,M |
Th |
Boissiera squarrosa (Sol.) Nevski |
|
IT |
Th |
Bromus danthoniae Trin.exC.A.Mey. |
|
IT,ES,M |
Th |
Bromus tectorum L. |
|
IT,ES |
He |
Bromus tomentellus Boiss. |
|
Plur |
He |
Cynodon dactylon (L.) Pers. |
|
IT |
He |
Enneapogon persicus Boiss. |
|
IT,M |
Th |
Eremopoa persica (Trin.)Roshev. |
|
IT |
Th |
Eremopyrum bonaepartis (Spreng.) Nevski |
|
IT,ES |
Th |
Eremopyrum distans (K.Koch ) Nevski |
|
IT |
Th |
Henrardia persica (Boiss.) C.E.Hubb. |
|
IT,SS |
Th |
Heteranthelium piliferum Hochst. ex Jaub. & Spach |
|
IT,M |
Th |
Hordeum glaucum Steud. |
|
IT |
Th |
Hordeum vulgare L. |
|
IT |
He |
Lolium rigidum Gaudin |
|
IT |
He |
Melica persica Kunth |
|
IT |
Th |
Oryzopsis barbellata (Mez) Bor |
|
IT,ES |
Ge |
Poa bulbosa L. |
|
IT,SA |
He |
Poa sinaica Steud. |
|
IT,ES |
He |
Poa trivialis L. |
|
IT,ES |
He |
Stipa barbata Desf. |
|
IT |
He |
Stipagrostis plumosa Munro ex T.Anderson |
|
IT,ES,M |
Th |
Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski |
|
Polygonaceae |
||
|
IT |
Ph |
Atraphaxis spinosa L. |
|
IT |
He |
Polygonum paronychioides C.A.Mey. |
|
IT,ES |
He |
Rumex conglomeratus Murray |
|
Ranunculaceae |
||
|
IT |
Th |
Adonis aestivalis L. |
|
IT |
Th |
Consolida rugulosa Schrodgr. |
|
IT |
He |
Delphinium jacobsii Iranshahr |
|
IT |
He |
Ranunculus sceleratus L. |
|
Resedaceae |
||
|
IT (End.) |
He |
Reseda buhseana Mull.Arg. |
|
Rosaceae |
||
|
IT,ES |
ph |
Cotoneaster discolor Pojark. |
|
IT (End.) |
He |
Potentilla elvendensis Boiss. |
|
Rubiaceae |
||
|
IT,ES |
Th |
Asperula arvensis L. |
|
IT |
Th |
Callipeltis cucullaris Steven |
|
IT |
He |
Crucianella gilanica Trin. |
|
IT,SS |
Th |
Gaillonia bruguieri A.Rich. ex DC. |
|
IT |
Th |
Galium tricornutum Dandy |
|
Scrophulariaceae |
||
|
IT |
Ch |
Scrophularia deserti Delile |
|
IT |
Ch |
Scrophularia striata Boiss. |
|
IT,ES |
He |
Verbascum songaricum Schrenk |
|
Tamaricaceae |
||
|
Plur |
ph |
Tamarix ramosissima Ledeb. |
|
Thymelaeaceae |
||
|
IT |
Ch |
Dendrostellera lessertii Tiegh. |
|
Valerianaceae |
||
|
IT |
Th |
Valerianella triplarisBoiss. & Buhse. |
|
IT,ES |
Th |
Valerianella vesicaria Moench |
|
Zygophylaceae |
||
|
IT,ES,M |
He |
Peganum harmala L. |
بحث
وجود 190 گونه شناسایی شده متعلق به 31 تیره و 129 جنس در منطقه یحیی‌آباد، بیانگر غنای گونهای نسبتاً بالای آن است. در منطقه یحیی‌آباد، تیره‌های Asteraceae، Poaceae، Fabaceae، Brassicaceae، Lamiaceae، Caryophyllaceae و Rubiaceae به ترتیب جزو بزرگترین تیره‌های موجود در منطقه محسوب می‌شوند که بیشترین عناصر گیاهی تشکیل‌دهنده آنها دارای شکل‌های رویشی همی‌کریپتوفیت و تروفیت با پراکنش جغرافیایی ایرانی-تورانی است.
تعداد کمتر گونه‌های مشاهده شده در منطقه یحیی‌آباد در مقایسه با 290 گونه از کل منطقه کرکس در گزارش خواجه‌الدین و همکاران (1386) و همچنین، منطقه حفاظت‌شدۀ ذخیره‌گاه بیوسفر توران (609 گونه) توسط عصری و همکاران (1377) می‌تواند به علت چرای دام و نیز ارتفاع نسبتاً یکنواخت منطقه یحیی‌آباد باشد. گونه‌های منطقه یحیی‌آباد در مقایسه با گزارش‌های دیگر در مناطق مجاور و مشابه کمتر بود. به عنوان مثال عصری (1387) در موته 580 گونه، بتولی (1382) در قزاآن کاشان 398 گونه و توکلی و مظفریان (1384) در آبخیز کبار قم 284 گونه معرفی نموده‌اند. این موضوع می‌تواند به علت وسعت کمتر منطقه یحیی‌آباد (6000 هکتار) نسبت به مناطق دیگر و یا میزان کم بارندگی در منطقه یحیی‌آباد (22/147 میلی‌متر) نسبت به این مناطق مثلاً قزاآن کاشان (5/181 میلی‌متر) و آبخیز کبار قم (253 میلی‌متر) باشد. در بررسی پوشش گیاهی سایر مناطق کوهستانی کشور مانند کیان نهاوند، خان گرمز همدان، ونک سمیرم نیز تعداد گونه‌های زیادتری گزارش شده که در این مناطق نیز میزان بارندگی بیشتر و به ترتیب (09/534 میلی‌متر)، (2/377 میلی‌متر) و (150 میلی‌متر) است (صفی‌خانی و همکاران، 1386؛ صفی‌خانی و همکاران، 1385 و پریشانی، 1381). به نظر می‌رسد یکنواخت بودن ارتفاع منطقه و تغییرات تدریجی آن علاوه بر اینکه در تعداد گونه‌ها تأثیر داشته، در یکنواختی محسوس حضور آنها در طول ترانسکت‌ها نیز مؤثر بوده است، گرچه گونه‌های Astragalusو گیاهان بالشتکی مانند Acamthophyllum و Acantholimon با افزایش ارتفاع حضور بیشتری را نشان می‌دادند. علاوه بر این، به علت تغییرات محدود توپوگرافی منطقه در بین ترانسکت‌ها نیز از نظر حضور و شکل رویشی گونه‌ها نوعی یکنواختی مشاهده گردید. بیشترین شکل‌های رویشی منطقه یحیی‌آباد را به ترتیب همی‌کریپتوفیت‌ها و تروفیت‌ها تشکیل داده‌اند که نشان‌دهنده اقلیم سرد و کوهستانی در این منطقه است. این نتایج در سایر مناطق مشابه نظیر پناهگاه حیات وحش موته (هر دو 36 درصد)، ونک سمیرم (37/45 و 86/30 درصد)، کیان نهاوند (42 و 35 درصد)، خان گرمز همدان (48 و 31 درصد)، کوه بافق یزد (3/43 و 7/23 درصد)، گردنه رخ (65/51 و 72/22 درصد) توسط ابول‌پور (1382) نیز به دست آمده است.
در منطقه یحیی‌آباد مهم‌ترین تیره‌های گیاهی نظیر مهم‌ترین تیره‌های گیاهی موجود در کرکس، قزاآن کاشان، ونک سمیرم و کیان نهاوند است. حضور 63 گونه گیاه دارویی گزارش می‌شود، از این میان، تیره Asteraceae با 16 گونه و تیره Lamiaceae با 8 گونه سهم زیادی دارند. این تیره‌ها در کل منطقه کرکس نیز دارای گونه‌های دارویی زیادی هستند با این تفاوت که در منطقه یحیی‌آباد به علت شدت چرای دام، سهم تیره Asteraceae بیشتر است.
در منطقه یحیی‌آباد عناصر ایرانی-تورانی 1/71 درصد گونه‌ها را تشکیل می‌دهند. سهم عمده عناصر جغرافیای گیاهی ایرانی-تورانی در مناطقی نظیرکالمند و بافق، موته، ونک سمیرم، قزاآن کاشان و ذخیره‌گاه بیوسفر توران نیز درخور توجه است (کریمیان، 1384؛ عصری، 1387؛ پریشانی، 1381؛ بتولی، 1382؛ عصری و همکاران، 1377). در این منطقه از میان 133 گونه ایرانی-تورانی، 35 گونه انحصاری ایرانی-تورانی و 22 گونه بومی ایران هستند.
در فلور کوهستانی کشورهای هم‌جوار مانند ترکیه، پاکستان و افغانستان شکل‌های رویشی تروفیت و همی‌کریپتوفیت نیز از بیشترین درصد برخوردارند و عناصر فیتوژئوگرافی ایرانی-تورانی نیز درصد زیادی را به خود اختصاص می‌دهند که این موضوع نشان‌دهنده شرایط یکنواخت حاکم بر پوشش گیاهی کوهستان‌های منطقه ایرانی-تورانی است (Duran, 2002; Breckle, 2002; Varol, 2003; Vural, 2005; Wazir et al., 2008). علاوه بر این، در منطقه یحیی‌آباد تعداد گونه‌های زیادی از جنس‌های Astragalus، Cousinia و Acantholimon وجود دارد که این جنس‌ها بر طبق گزارش سایر محققان، از جنس‌های شاخص ناحیه ایرانی-تورانی با تعداد گونه‌های بوم‌زاد زیاد هستند (Hedge and Wendelbo, 1978; Heshmati, 2007).
جمع‌بندی
این ناحیه با داشتن 190 گونه متعلق به 129 جنس و 31 تیره از تنوع نسبتاً زیادی برخوردار است. از نظر جغرافیای گیاهی وجود جنس‌های شاخص ایرانی–تورانی در منطقه یحیی‌آباد نطنز با گونه‌های متعدد Astragalus (15 گونه)، Cousinia (8 گونه) و Acantholimon (2 گونه) و نیز حضور جنس‌های Acamthophyllum (5 گونه)، Allium (3 گونه)، Tulipa، Stachys، Nepeta و Ferula هر کدام با یک گونه نشان‌دهنده تسلط رویش‌های ایرانی-تورانی در منطقه مورد مطالعه است.فراوانی بالای تروفیت در منطقه یحیی‌آباد به علت عواملی نظیر تخریب‌های منطقه و کمی بارندگی، خشکسالی‌های اخیر و کوتاه بودن فصل رویش است. حضور زیاد همی‌کریپتوفیت‌ها به این علت است که گیاهانی با این شکل رویشی، نسبت به شرایط سخت محیطی مانند کمبود آب و کاهش رشد رویشی بهتر تطبیق یافته‌اند. درصد نسبتاً بالای کامئوفیت‌ها نظیر انواع Astragalus خاردار و بالشتکی و وجود گونه‌هایی از گیاهان بوته‌ای مانند Acanthophyllum و Acantholimon گویای اهمیّت آنها در تثبیت خاک و کنترل فرسایش آبی است. برای حفظ تنوع گیاهی منطقه، با توجه به کاهش میزان بارندگی در سال‌های اخیر، به نظر می رسد ایجاد قرق و ممانعت از چرای دام ضرورت داشته باشد.
)
