نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران
2 بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران.
چکیده
در پژوهش حاضر، فلور منطقۀ درختک فریدن بررسی شد. درمجموع، 265 گونه متعلق به 184 جنس و 42 خانوادۀ گیاهی در منطقه شناسایی شدند که از این تعداد، 35 خانواده به دولپه‌‌ای‌‌ها و 7 خانواده به تک‌لپه‌‌ای‌‌ها تعلق دارند. مهم‌‌ترین خانوادههای گیاهی عبارتند از: Asteraceae (32 جنس و 48 گونه)، Brassicaceae (24 جنس و 32 گونه) و Poaceae (20 جنس و 25 گونه). جنس Astragalus با 11 گونه و جنسهای Cousinia و Centaurea هرکدام با 5 گونه، بیشترین سهم را در ترکیب‌‌گیاهی منطقه به خود اختصاص میدهند. بررسی پراکنش جغرافیایی گونههایگیاهی نشان داد 52 درصد گیاهان به ناحیۀ ایرانی-تورانی تعلق دارند و پس‌از‌آن با اختلاف زیاد، عناصر متعلق به ناحیۀ ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری/مدیترانهای بیشترین حضور را دارند. همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها و تروفیت‌‌ها بیشترین میزان حضور (75/40 درصد) را تشکیل میدهند و کامفیتها، ژئوفیت‌‌ها و فانروفیتها در سطوح بعدی قرار می‌گیرند. پوشش‌‌گیاهی منطقه بر مبنای نمود ظاهری، از نوع استپ است و Astragalus verus و Astragalus gossypinus گونههای غالب آن هستند. از مجموع گیاهان شناساییشده در منطقه، 42 گونه انحصاری ایران و 82 گونه دارای ارزش دارویی هستند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Floristic and life forms evaluation of mountain rangeland plants Drakhtak Frieden, Isfahan
نویسندگان [English]
- Saeid Davazdah Emami 1
- Azadeh Akhavan Roofigar 1
- Javad Motamedi 2
- Leili Safaei 1
1 Research Department of Natural Resources, Isfahan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Isfahan, Iran
2 Rangeland Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Tehran.
چکیده [English]
In this study, the flora of the Drakhtak Frieden area was investigated. A total of 265 species belonging to 184 genera and 42 plant families were identified in the area. Of these, 35 belong to dicots and seven to monocots. The most important plant families include Asteraceae (32 genera and 48 species), Brassicaceae (24 genera and 32 species), Poaceae (20 genera and 25 species). The genus Astragalus with 11 species and the genera Cousinia and Centaurea each with five species accounted for the largest share in the plant composition of the region. The geographical distribution of plant species showed that 52% of the plants belong to the Irano-Turanian regions. Subsequently, by and large, elements from the Irano-Turanian / Europe-Siberia / Mediterranean area are most present. Hemicryptophytes and trophytes accounted for the most (40.75%), with camphores, geophytes, and phanerophytes being the next levels. The vegetation of the area based on the physionomy is shrublands, that dominant species including Astragalus verus and Astragalus gossypinus. Of the identified plants in the region, 42 are endemic species and 82 species have medicinal value.
کلیدواژه‌ها [English]
- Irano-Turanian
- Vegetation
- Geographical distribution
- Life forms
مقدمه.
ایران با وسعت 1648195 کیلومتر‌‌مربع دارای بیش از ۱۸۰ تیره گیاه آوندی، ۱۲۰۰ جنس و حدود ۷۵۰۰ تا ۸۰۰۰ گونۀ گیاهی است و غنای گیاهی کم‌‌‌نظیری بین کشورهای منطقه و کشورهای جنوب‌‌غربی آسیا دارد (Yousefi, 2007; Eshghi Malayeri et al., 2013). وجود رشتهکوههای البرز و زاگرس و دشت‌های میان این رشته‌کوه‌ها و نیز اختلاف ارتفاع، رطوبت و دما همراه با تغییرات بارندگی در مناطق مختلف سبب ایجاد غنای فلوریستیک زیادی در این کشور شده است (Hedge and Wendelbo, 1978)؛ همچنین حدود چهار‌‌پنجم سطح کشور در ارتفاعی بالاتر از 1000 متر قرار دارد (Zohary, 1973) که این امر، پوشش‌‌گیاهی متنوعی را به وجود آورده است.
فلور هر منطقه نتیجۀ شرایط اقلیمی کنونی، پیشینۀ پوشش گیاهی و تکامل آن طی دوره‌‌های گذشته و نیز انتشار جغرافیایی‌‌کنونی آن است. مطالعۀ پوشش‌‌گیاهی و فلور مناطق مختلف کشور از جنبه‌‌های گوناگون مانند مطالعۀ شرایط اکولوژیک، بررسی ذخایر ژنتیکی، شناسایی گونههای دارویی و صنعتی و استحصال مدیریت‌شدۀ آنها، شناسایی گونههای نادر و در معرض خطر انقراض و حفاظت از آنها اهمیت بسزایی دارد؛ علاوهبراین، بررسی فلوریستیک هر ناحیه به‌منزله شناسنامۀ آن منطقه است که وجود گیاهان، تنوع گونهای و وضعیت انتشار آنها را نشان می‌‌دهد (Jafari and Zarifian, 2015).
استان اصفهان با مساحتی حدود 7/10 میلیون هکتار، 5/6 درصد از سطح کشور را در بر می‌‌گیرد و بهعلت گستردگی زیاد، ناهمواری‌‌های متفاوتی دارد؛ در غرب استان اصفهان، رشتهکوههای زاگرس از شمال گلپایگان تا سمیرم کشیده شده‌اند و منطقۀ کوهستانی گلپایگان، خوانسار و فریدن را در بر گرفته است که شامل رشتهکوههای دالان‌کوه و دره‌بید با ارتفاع‌های بهترتیب 3915 و 3631 متر است و به دنبال آن، ارتفاعات زردکوه بختیاری به نام شاهان‌کوه با ارتفاع 3040 متر قرار دارد.
تاکنون پژوهش‌‌های گوناگونی با هدف تعیین ترکیب فلوریستیک مناطق مختلف استان انجام شده‌اند، اما هنوز مناطق بسیاری وجود دارند که پوشش‌‌گیاهی آنها کمتر بررسی شده است. ازجمله مطالعه‌های فلوریستیک و پوشش گیاهی در استان اصفهان عبارتند از: مطالعۀ رستنیهای منطقۀ ونک سمیرم (Parishani, 2005)، تنوع‌‌گیاهی پناهگاه حیات وحش موته (Asri, 2008)، پوشش‌‌گیاهی فریدون‌شهر (Nekookho, 2008)، تیپ‌‌های مرتعی منطقۀ سمیرم (Hadian et al., 2016)، فلور چادگان (Yousofi et al., 2011)، فلور ذخیره‌‌گاه جنگلی پشندگان (Hamidi Rad, 2012)، فلور یحیی‌‌‌‌آباد نطنز (Abbasi et al., 2012)، فلور کرچمبوی شمالی، بوئین‌‌میان‌دشت (Saboori, 2016)، فلور پنارت اردستان (Kazemi, 2017) و بررسی فلور منطقۀ حفاظت‌شدۀ افوس (Shirvani, 2018).
منطقۀ فریدن بهعلت قرارداشتن بین حوزۀ کرد- زاگرسی و ایران مرکزی، پوشش گیاهی متنوعی دارد (Zohary, 1973; Takhtajan, 1986). منطقۀ درختک ارزش زیادی ازنظر تنوع دشت‌‌ها و زیستگا‌‌ه‌‌ها (مراتع دارای گونههای غالب مانند انواع گون‌زارها) و وجود دامنۀ ارتفاعی زیاد دارد، اما تاکنون پژوهشی با هدف بررسی فلوریستیک در این منطقه انجام نشده است؛ ازاینرو، پژوهش حاضر با هدف جمعآوری و شناخت دقیق گونههایگیاهی و ارائۀ اطلاعات مرتبط با پراکنش جغرافیایی، شکلهای زیستی و معرفی گیاهان دارویی غالب مراتع کوهستانی درختک انجام شد؛ علاوهبراین، مدیریت منابع طبیعی نیازمند فراهم‌بودن اطلاعات دقیق و شناخت همه‌جانبۀ پوشش گیاهی است و با ارزیابی اطلاعات گیاهی و ترکیب فلوریستیکی منطقه، می‌‌توان روند تغییرات در آینده را پیش‌‌بینی کرد.
گیاهانی که یک یا برخی از اندام‌های آنها مواد ویژهای (مواد مؤثره) را تولید کنند و برای درمان برخی از بیماری‌ها استفاده شوند، با عنوان گیاهان دارویی مطرح میشوند (Omidbaigi, 2005; Farzad, 2013). بر اساس اطلاعات منتشرشده، تعداد گونههای دارویی کشور بین 875 تا 1500 گونه تخمین زده میشود (Sefidkon, 2008; Mozaffarian, 2015)؛ همچنین باتوجهبه افزایش روزافزون مصرف گیاهان دارویی، این نکته درخور توجه است که پرورش و تولید گیاهان دارویی می‌تواند ضمن کمک به سلامت جامعه، نقش ویژهای در پیشرفت اقتصادی کشور داشته باشد. نخستین گام برای کشت و تولید گیاهان دارویی، شناسایی گونههای دارویی موجود در محیط طبیعی و مطالعۀ دقیق رویشگاه آنهاست (Nemati Paykani and Jalilian, 2012).
باتوجهبه طبیعت کوهستانی منطقۀ درختک و تغییرات زیست‌محیطی ازجمله گرمایش جهانی و بی‌‌نظمی و کاهش بارندگی، شناخت غنای گونهای گیاهی منطقه ضروری است؛ همچنین مطالعۀ گیاهان کوهسری (آلپی) که نشان‌دهندۀ تغییرات فلور و پوشش گیاهی تحت‌تأثیر گرمایش جهانی هستند (Dehshiri et al., 2016)، روش کاربردی و باارزشی برای تعیین راهکارهای مربوط به حفاظت از اکوسیستم‌‌ها و گیاهان منطقه محسوب میشود.
مواد و روش‌ها
منطقۀ مطالعه‌شده: بهمنظور انجام پژوهش حاضر، مراتع کوهستانی درختک بهعنوان مراتع معرف منطقۀ داران در نظر گرفته شدند. مراتع یادشده در موقعیت جغرافیایی 24/31 57 32 عرض شمالی و 63/13 13 50 طول شرقی تا 78/24 56 32 عرض شمالی و 11/47 18 50 طول شرقی و در دامنۀ ارتفاعی 2310 تا 2952 متری از سطح دریا و در 12 کیلومتری جنوب‌‌غربی داران پراکنش دارند (شکل 1).
شکل 1- موقعیت مراتع کوهستانی درختک روی تصاویر Google Earth
مساحت مراتع بررسی‌شده برابر 3500 هکتار و پوشش‌‌گیاهی منطقه بر مبنای نمود ظاهری، از نوع استپ است و Astragalus verus و A. gossypinus گونههای غالب آن هستند.
بر اساس داده‌های ایستگاه هواشناسی فریدون‌شهر که در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا و در فاصلۀ 25 کیلومتری از مراتع مطالعه‌شده واقع است، میانگین بارندگی سالانۀ 10 سال اخیر منطقه (1388 تا 1398) برابر 410 میلی‌‌متر و بیشترین دمای سالانه (5/32 درجۀ سانتی‌‌گراد) در فصل تابستان و کمترین دمای سالانه (منفی 88/13 درجۀ سانتی‌‌گراد) در فصل زمستان است. منحنی آمبروترمیک منطقه بر اساس داده‌های منتهی به سال 2019 در شکل 2 آمده است. بر مبنای طبقه‌بندی اقلیمی دومارتن، اقلیم منطقه نیمه‌‌خشک سرد است.
شکل 2- منحنی آمبروترمیک بر اساس داده‌های نزدیکترین ایستگاه (فریدون‌شهر) به منطقۀ مطالعه‌شده
مراتع بررسی‌شده دارای طرح مرتع‌داری و بر اساس سامانۀ عرفی تعیین‌شدۀ ادارۀ کل منابع طبیعی استان دارای بهره‌‌برداران محدود و منطبق با ظرفیت مرتع است و بهره‌برداری‌نکردن مشاعی بهره‌‌بردار عرفی از آن و رعایت تقویم زمانی چرا و ظرفیت چرا سبب شده است فشار چرای دام در آن کمتر از دیگر مکان‌‌های منطقه باشد؛ در این زمینه، امتیاز عوامل مرتبط با وضعیت مرتع به روش چهارفاکتوری در سطح مطلوب ارزیابی شده و به‌‌تبع آن، مجموع امتیازهای عوامل خاک، پوشش گیاهی، ترکیب گیاهی و بنیه و شادابی در سطح تیپ‌‌های گیاهی از 38 تا 45 متغیر بوده است؛ در این شرایط، وضعیت مرتع خوب ارزیابی میشود و نشانه‌های قهقرا در پوشش گیاهی و خاک مرتع کمتر دیده میشود؛ این موضوع در شرایطی است که با استناد به مطالعه‌های ارزیابی مراتع مناطق مختلف آب‌و‌هوایی (Borhani et al., 2007)، مجموع امتیازهای عوامل مرتبط با تعیین وضعیت مرتع در مراتع معرف بررسی‌شده کمتر از امتیازهای ارزیابی‌شده در مراتع درختک است؛ از سویی، با بررسی‌‌های انجام‌شده در چارچوب طرح ارزیابی اقتصادی و اکولوژیکی بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی و تولید علوفه (Davazdahemami et al., 2020) در مراتع درختک، مقدار تولید علوفه، درصد پوشش تاجی و غنای گونهای مراتع یادشده بیشتر از مراتع هم‌جوار است؛ ازاینرو، مراتع مطالعه‌شده را می‌‌توان مکان معرفی برای اندازه‌‌گیری‌‌های پوشش گیاهی و مطالعه‌های مرتع‌داری در نظر گرفت.
روش بررسی: بهمنظور معرفی فلور منطقۀ درختک، ابتدا با بررسی تصاویر هوایی و نقشه‌های توپوگرافی و جغرافیایی منطقه و بهره‌گیری از اطلاعات افراد بومی، مسیرهای عبورومرور و عوارض طبیعی شناسایی شدند تا با تسلط به این مسیرها بتوان در فصل‌های مناسب به گیاهان منطقه دسترسی داشت و آنها را جمعآوری کرد.
عملیات میدانی طی دو فصل رویش بین سال‌های 1396 تا 1397 و به روش پیمایشی که یکی از روش‌های مرسوم مطالعه‌های فلوریستیک است، انجام شد (Mesdagi, 2001) و نمونههای جمعآوریشده به هرباریوم SFAHAN (مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان) منتقل شدند.
شناسایی گونههایگیاهی بر اساس فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015) انجام شد؛ علاوه‌بر فلورا ایرانیکا، منابع دیگری همچون فلور ایران (Assadi et al., 1988-2018)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1988)، فلور اروپا (Tutin and Heywood, 1964-1980)، فلور عراق (Townsend et al., 1966-1985)، فلور فلسطین (Zohary and Feinbrun-Dothan, 1966-1986)، فلور روسیه (Komarov, 1934-1957)، اطلس گونهای ایران (Maassoumi, 1990-2003)، فلور رنگی ایران (Ghahraman, 1978-2001)، رده‌بندی گیاهی (Mozaffarian, 2005) و درختان و درختچه‌های ایران (Mozaffarian, 2010) نیز استفاده شدند؛ علاوهبراین، تک‌نگاره‌ها و مطالعه‌های تاکسونومیکی جنسهای مختلف برای شناسایی دقیق‌تر گونهها استفاده شدند (Fritsch and Abbasi, 2013; Podlech, and Zarre, 2013). هرباریوم‌‌های مجازی و نمونههای موجود در هرباریوم SFAHAN بهمنظور مقایسۀ گونههای شناساییشده با تصاویر نمونههای تیپ و نمونههای جمعآوریشده از کشورهای هم‌جوار استفاده شدند. نام مؤلفان گونههای شناساییشده با منابع علمی معتبر و نمایۀ بین‌المللی نام‌های گیاهی یکسان‌سازی و تأیید شد (IPNI, 2017)؛ همچنین موقعیت قرارگیری تاکسون‌ها در خانوادههای گیاهی مختلف با استفاده از طبقه‌بندی APG IV (Ghahremaninejad and Nejad Falatoury, 2016) مشخص شد و در انتها، نام‌های فارسی گونههای شناساییشده بر اساس فرهنگ نام‌های گیاهان ایران (Mozaffarian, 2009) فهرست شدند.
شکل زیستی گیاهان بر پایۀ سیستم Raunkiaer تعیین شد (Raunkiaer, 1907; 1937). بهمنظور تعیین پراکنش جغرافیایی (کوروتیپ) گونههای گیاهی شناساییشده در منطقه از فلورهای یادشده و منابع موجود در زمینۀ جغرافیای گیاهی ایران ازجمله Zohary (1973) و Takhtajan (1986) استفاده شد. منابع مرتبط با رستنیهای ایران و کشورهای هم‌جوار برای تعیین خاستگاه و منشأ عناصر منطقه و تعیین گیاهان انحصاری (اندمیک) استفاده شدند .(Komarov, 1934-1957; Rechinger, 1963-.2015; Tutin and Heywood, 1964-1980; .Davis, 1965-1988; Townsend et al., 1966-1985; Assadi et al., 1988-2018)؛ در نهایت، گونههایگیاهی منطقه ازنظر داشتن ارزش دارویی بررسی شدند. منابعی مانند گیاهان دارویی (Zargari, 1989-1991) و شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران (Mozaffarian, 2015) برای معرفی گیاهان دارویی استفاده شدند.
نتایج.
از مجموع نمونههای جمعآوریشده از منطقۀ درختک، تعداد 265 گونه متعلق به 184 جنس و 42 خانواده شناسایی شدند (پیوست 1). دولپه‌‌ای‌‌ها با 35 خانواده شامل233 گونه و 148 جنس و تک‌لپه‌‌ای‌‌ها با 7 خانواده شامل 32 گونه و 27 جنس بهترتیب بیشترین سهم از گیاهان منطقه را به خود اختصاص دادند. بزرگ‌ترین خانوادههای گیاهی شناساییشده بهترتیب عبارتند از: Asteraceae (32 جنس و 48 گونه)، Brassicaceae (24 جنس و 32 گونه)، Poaceae (20 جنس و 25 گونه)، Lamiaceae (15 جنس و 23 گونه)، Caryophyllaceae (11 جنس و 18 گونه)، Fabaceae (7 جنس و 18 گونه)، Apiaceae (10 جنس و 13 گونه)، Boraginaceae (9 جنس و 13 گونه) (شکل 3).
شکل 3- نمودار تعداد جنسها و گونههای متعلق به تیره‌های بزرگ مراتع کوهستانی درختک
در پژوهش حاضر، جنس Astragalus L. با 11 گونه بیشترین تعداد گونه را داشت، هریک از جنسهای Cousinia Cass. و Centaurea L. با 5 گونه و جنس Euphorbia L. با 4 گونه در رتبه‌‌های بعدی قرار داشتند، سایر جنسها 1 تا 3 گونه داشتند و 12 تاکسون تنها در حد جنس شناسایی شدند؛ این تاکسون‌ها از طریق منابع و فلورهای موجود شناسایی نشدند؛ زیرا برخی از نمونه‌ها ناقص بودند و برای معرفی برخی دیگر بهعنوان گونۀ جدید به مطالعه‌های تکمیلی دربارۀ آنها نیاز بود و ازاینرو، در اینجا با عنوان sp. مشخص شدند.
مطالعه‌های انجام‌شده نشان دادند 52 درصد گونهها (138 گونه) جزو عناصر ناحیۀ ایرانی-تورانی، 7/11 درصد (31 گونه) متعلق به نواحی ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری/مدیترانهای، 05/9 درصد گونهها (24 گونه) متعلق به نواحی ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری، 54/7 درصد (20 گونه) چندناحیهای و 41/6 درصد (17 گونه) متعلق به نواحی ایرانی-تورانی/مدیترانهای هستند. هرکدام از نواحی ایرانی-تورانی/صحرا-سندی، گونههای جهان‌وطن، نواحی ایرانی-تورانی/مدیترانهای/صحرا-سندی، نواحی ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری/ صحرا-سندی و نواحی مدیترانهای کمتر از 5 درصد گونهها را به خود اختصاص دادند (شکل 4).
بیشترین شکل زیستی به همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها و تروفیت‌‌ها هرکدام با 108 گونه (75/40 درصد) تعلق داشت. سایر اشکال زیستی را کامفیتها با 34 گونه (83/12 درصد)، ژئوفیت‌‌ها با 12 گونه (52/4 درصد) و فانروفیتها با 3 گونه (13/1 درصد) تشکیل دادند (شکل 5). بیشترین تعداد همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها با 24 گونه به خانوادۀ Astraceae تعلق داشتند و پس‌از‌آن، خانوادههای Brassicaceae و Lamiaceae هریک با 11 گونه، Apiaceae با 10 گونه و Poaceae با 9 گونه قرار داشتند. بیشترین تعداد تروفیت‌‌ها در خانوادههای Astraceae و Brassicaceae قرار داشتند. خانوادههای Rosaceae، Tamaricaceae وThymeleaceaeهرکدام با 1 گونه در طبقۀ فانروفیتها قرار گرفتند.
مراتع کوهستانی درختک که در ارتفاع 2310 تا 2952 متری از سطح دریا پراکنش دارند، شامل مراتع نیمه‌‌استپی با گیاهان یکساله و چندساله هستند و جنس غالب آنها، Astragalus است و گونههای همراه آن عبارتند از: Stipa arabica، Cynodon dactylon، Bromus tomentellus،Avena fatua،Aegilops cylindrica،Poa bulbosa و ... . تعداد 42 گونه جزو گونههای انحصاری ایران محسوب میشوند و از این تعداد، 12 گونه به تیرۀ Asteraceae، 8 گونه به تیرۀ Fabaceae، 7 گونه به تیرۀ Lamiaceae و 6 گونه به تیرۀ Brassicaceae تعلق دارند (پیوست 1).
شکل 4- نمودار پراکنش جغرافیایی گونههایگیاهی مراتع کوهستانی درختک (IT= ایرانی-تورانی، ES= اروپا-سیبری، M= مدیترانهای، PL= چندمنطقه‌ای)
شکل 5- نمودار درصد فراوانی شکلهای زیستی گونههایگیاهی مراتع کوهستانی درختک (Hem= همیکریپتوفیت، T= تروفیت، Ch= کامفیت، G= ژئوفیت، Ph= فانروفیت)
بحث.
گیاهان موجود در منطقۀ درختک حدود 265 گونۀ گیاهی تخمین زده میشوند که خانوادههای Asteraceae، Brassicaceae، Poaceae، Lamiaceae و Caryophyllaceae نسبت به سایر خانواده‌‌ها، سهم بیشتری از فلور منطقه را به خود اختصاص میدهند؛ این تیره‌‌ها بهعلت ماهیت خود، بیشترین تعداد گونه را در اکثر نقاط ایران دارند (Noroozi et al., 2019).
منطقۀ حفاظت‌شدۀ افوس با فاصلۀ تقریبی 50 کیلومتر، یکی از نزدیکترین مناطق مطالعه‌شده نسبت به منطقۀ درختک است؛ این منطقه با مساحت 1146 هکتار و ارتفاع حدود 2500 متر در مجاورت شهر افوس و در موقعیت جغرافیایی 2 33 عرض شمالی و 9 50 طول شرقی قرار دارد. منطقۀ یادشده به ناحیه ایرانی-تورانی تعلق دارد و ازنظر توپوگرافی، ناحیه‌ای کوهستانی محسوب میشود (Shirvani, 2018) و در مطالعۀ حاضر با منطقۀ درختک مقایسه میشود. در منطقۀ افوس، تعداد 185 گونه شناسایی شده است که خانوادۀ Apiaceae در مرتبۀ دوم بزرگ‌ترین خانوادههای گیاهی قرار دارد. ازنظر فلوریستیک، جنس Asragalus بیشترین تعداد گونه را در این منطقه و سایر مناطق مطالعه‌شده دارد و مشابه سایر مناطق کوهستانی ایرانی-تورانی، گون مهم‌‌ترین عنصر رویشی آن را تشکیل می‌‌دهد. در منطقۀ درختک، جنسهای Cousinia، Centaurea و Euphorbia بیشترین غنای‌‌گونه‌‌ای را پس‌از گون دارند؛ درحالی‌که در افوس، بزرگ‌ترین جنسها پس‌از گون بهترتیب عبارتند از: جنسهای Euphorbia، Silene، Centaurea و Stachys.
بیشترین اشکال زیستی منطقه را همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها و تروفیت‌‌ها هرکدام با 108 گونه (41 درصد) تشکیل میدهند. وجود همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها گویای اقلیم سرد و کوهستانی در این منطقه است؛ چنین نتیجه‌‌ای در سایر مناطق دارای آب‌‌‌و‌هوای مشابه مانند منطقۀ ونک سمیرم (Parishani, 2005)، چادگان (Yousofi et al., 2011) و افوس (Shirvani, 2018) نیز به دست آمده است. فراوانی زیاد همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها به این علت است که گیاهان دارای این شکل رویشی، خودشان را بهتر با شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه تطبیق میدهند. در فلور کوهستانی کشورهای هم‌جوار نظیر ترکیه، پاکستان و افغانستان نیز شکلهای رویشی همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها و تروفیت‌‌ها بیشترین درصد فراوانی را دارند (Breckle, 2002; Wazir et al., 2008). فانروفیتها (13/1 درصد) عموماً به‌شکل درختی و درختچه‌ای هستند و با درصد بسیار کمتری نسبت به سایر شکلهای رویشی در منطقه حضور دارند؛ همچنین فراوانی کامفیتها (83/12 درصد) به‌ویژه عناصر خاردار و بالشتکی کاملاً با منطقۀ مطالعه‌شده (مرتع کوهستانی) سازگار است. وجود درصد زیادی از تروفیت‌‌ها (75/40 درصد)، یکی از ویژگی‌‌های مناطق خشک و بیابانی است (Archibold, 1996). یکی از عوامل استقرار گیاهان تروفیت در این منطقه را می‌‌توان قابلیت سازش سریع این گیاهان با شرایط نامساعد محیطی ازجمله تخریب محیط و مسیر توالی ثانویه در جوامع‌‌گیاهی یعنی تبدیل مرتع به زمین‌های کشاورزی و رهاسازی آنها و هجوم گیاهان یکساله به عناصرگیاهی طبیعی در منطقه دانست (Cain, 1950).
پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه عمدتاً از نوع ایرانی-تورانی با 52 درصد است و گونههای متعلق به ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری/مدیترانهای و نواحی ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری بیشترین حضور را در منطقه دارند. وجود عناصر اروپا-سیبری را می‌‌توان بهعلت ارتفاع منطقه و سردسیربودن اقلیم آن دانست. این نتایج با یافته‌های حاصل از مطالعۀ مناطق مختلف در رشته‌کوه زاگرس(Asri, 2008; Nekookho, 2008; Parishani, 2005; Shirvani, 2018; Yousofi et al., 2011) کاملاً هماهنگ است و نشان می‌‌دهد حضور این عناصر در کوه‌های زاگرس عمومیت دارد.
گیاهان خانوادۀ Asteraceae بیشترین سهم از غنای‌‌گونه‌‌ای را در این منطقه و مناطق هم‌جوار دارند. در مراتع کوهستانی درختک، تخریب مراتع (تغییر کاربری اراضی به دیم‌زار و نیز چرای دام) سبب فراوانی بیش از حد گیاهان خانوادۀ Asteraceae ازجمله گیاهان خاردار مانند Cousinia و Cirsium و نیز گسترش گیاهان متعلق به خانوادۀ Lamiaceae و دارای متابولیت‌‌های ثانویۀ معطر (مانند اسانس) شده است.
هر گونه برنامه‌‌ریزی در زمینۀ مدیریت بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی ازجمله حفظ، احیا، اصلاح، توسعه و بهره‌‌برداری نیازمند به‌‌دست‌آوردن اطلاعات پایه و به‌‌هنگام است. این منطقه به‌‌واسطۀ تنوع اقلیمی دارای غنای گیاهان دارویی درخور توجهی است (Davazdahemami et al., 2020). باتوجهبه غنای این گنجینۀ عظیم و باارزش گیاهی و جایگاه والای آن در درمان و پیشگیری از امراض، شناسایی و معرفی گیاهان دارویی و همچنین آگاهی از منابع مهم ژنتیکی گیاهان دارویی از گذشته‌‌های دور جالب توجه مردم بوده است و به شیوه‌‌های گوناگون از این منابع و شرایط رویشگاهی آن استفاده کرده‌اند.
هرچه گیاهان یک منطقه اشتراک‌های بیشتری با سایر نواحی عمدة رویشی جهان داشته باشند، گونههایگیاهی آن منطقه کمتر با خطر انقراض مواجه میشوند؛ زیرا امکان رویش مجدد آنها افزایش مییابد؛ برعکس، اگر گیاهان انحصاری یک ناحیة رویشی خاص با خطر انقراض روبه‌‌رو شوند، احتمال رویش دوبارۀ آنها کاهش مییابد .(Ghahreman and Attar, 1998) نتایج پژوهش حاضر نشان دادند رستنیهای منطقۀ درختک از جنبۀ ذخایر ژنتیکی اهمیت دارند؛ زیرا از میان 265 تاکسون شناساییشده، تعداد 41 گونه (47/15 درصد) انحصاری ایران محسوب میشود (پیوست 1).
به‌‌طورکلی، گیاهان ایران تحت‌تأثیر دو عامل تغییر اقلیم و مدیریت انسان قرار دارند. تغییرات‌‌اقلیمی، جابه‌جایی رویشگاه و جابه‌جایی گونهها را در پی دارد؛ این جابه‌جایی‌‌ها سبب توسعۀ رویشگاه برخی از گونهها میشوند و از سویی، سایر گونهها را محدود می‌‌کنند. مطالعه‌ها نشان داده‌اند گونهها با افزایش درجه‌حرارت، از عرض‌‌های جغرافیایی پایین‌‌تر به عرض‌‌های جغرافیایی بالاتر یا از ارتفاعات پایین‌‌تر به ارتفاعات بالاتر مهاجرت می‌‌کنند؛ این پدیده، زمینۀ انقراض برخی از گونهها را فراهم می‌‌کند و از سوی دیگر، مدیریت معمول منابع طبیعی کشور، پدیدۀ بیابان‌‌زایی، چرای بی‌‌رویۀ مراتع، کاهش سطح جنگلها و توسعۀ کشاورزی، برداشت بی‌‌رویۀ گیاهان دارویی و نیز توسعۀ صنعت و گسترش جاده‌‌ها ازجمله عواملی هستند که گونههای گیاهی و رویشگاه‌‌های طبیعی کشور را تهدید می‌‌کنند (Mehrabian, 2013)؛ علاوهبراین، برخی از گونهها مسیر انقراض را طی می‌‌کنند که نیازمند توجه خاص در زمینۀ حفاظت هستند.
References
Abbasi, S., Afsharzadeh, S. and Mohajeri, A. (2012) Study of flora, life forms and chorotypes of plant elements in pastural region of Yahya Abad (Natanz). Iranian Journal of Plant Biology 1(11): 1-12.
Archibold, O. W. (1996) Ecology of world vegetation. Chapman and Hall, London.
Asri, Y. (2008) Plant diversity in Mouteh Refuge, Iran. Rostaniha 9: 25-37 (in persion).
Assadi, M., Maassoumi, A. and Mozaffarian, V. (Eds.) (1988-2018) Flora of Iran. Vols. 1-146. Research Institute of Forests and Rangelands Press, Tehran (in Persian).
Borhani, M. and Arzani, H. (2007) Final report of project of rangeland assessment program in dfifferent climatic in Esfahan province. Research Institute of Forest and Ranglands,Tehran (in Persian).
Breckle, S. W. (2002) Salt desert in Iran and Afghanistan. Sabkha Ecosystems 1: 109-122.
Cain, S. A. (1950) Life-forms and phytoclimate. The Botanical Review 16 (1): 1-32.
Davazdahemami, S., Motamedi, J. and Safaei, L. (2020) Final report of project of economic and ecological evaluation for utilizing medicinal plants and forage production for multiple use of rangelands, Derakhtak Frieden, Isfahan. Research Institute of Forest and Ranglands,Tehran (in Persian).
Dehshiri, M., Safikhani, K. and Mostafavi, H. (2016) Alpine flora of some part of Alvand Moumtain, Hamadan province. Iranian Journal of Plant Biology 30: 89-104 (in Persian).
Eshghi Malayeri, B., Asgari Nematian, M., Kazemeini, F. and Dehshiri, M. (2013) A study of the flora and determination of life forms of plants in Galali iron mine. Iranian Journal of Plant Biology 15: 45-58 (in Persian).
Farzad, M. A. (2013) A complete guide and applied of medicinal and aromatic plants. Sarva Publication, Tehran (in Persian).
Fritsch, R. M. and Abbasi, M. (2013) A taxonomic review of Allium subg. Melanocrommyum in Iran. IPK, Gatersleben, Germany.
Ghahraman, A. (1978-2001) The illustrated flora of Iran. Research Institute of Forest and Rangelands,Tehran (in Persian).
Ghahreman, A. and Attar, F. (1998) Biodiversity of plant species in Iran. vol. 1. Tehran University Press, Tehran (in Persian).
Ghahremaninejad, F. and Nejad Falatoury, A. )2016( An update on the flora of Iran: Iranian angiospermorders and families in accordance with APG IV. Nova Biologica Reprta 3: 80-107 (in Persian).
Hadian, F., Jafari, R. and Bashari, H. (2016) Monitoring land use and land cover changes in Semirom region based on spatial development and population variation using satellite data. Iranian Journal of Rnage and Desert Research 22(4): 730-744.
Hamidi Rad, F. (2012) Floristic study of Pashandegan Forest Reserve (Fereydunshahr). MSc thesis, University of Isfahan, Isfahan, Iran (in persion).
Hedge, I. C. and Wendelbo, P. (1978) Patterns of distributions and endemism in Iran. Notes from the Royal Botanical Garden 36: 441-464.
Davis, P. H. (1965-1988) Flora of Turkey and the East Aegean Island. vols. 1-10. Edinburgh University Press, Edinburgh.
IPNI. The International Plant Names Index. Retrieved from http://www.ipni.org. On: 16 May 2019.
Jafari, A. and Zarifian, A. (2015) Floristic study of Saverz mountain in Kohgiloyeh and Boyerahmad province. Journal of Plant Research 28: 929-951 (in Persian).
Kazemi, F. (2017) Study of flora and vegetation of Pennart region (Ardestan). MSc thesis, University of Isfahan, Isfahan, Iran (in persion).
Komarov, V. L. (1934-1957) Flora of U. S. S. R. vols. 1-30. The Botanical Institute of science of the U.S.S.R, Leningrad.
Maassoumi, A. A. (1990-2003) Illustrated guide of the genus Astragalus in Iran. vols. 1-3. Resarch Institute of Forests and Rangelands, Tehran.
Mehrabian, A. (2013) Principles of plant conservation, challenges and methods. Shahid Beheshti University Press, Tehran (in Persian).
Mesdagi, M. (2001) Vegetation description and analysis. Mashhad Jehad Daneshgahi Press, Mashhad (in Persian).
Mozaffarian, V. (2005) Plant systematics. vols.1-2. 4th edition. Amirkabir Publishing Institute, Tehran.
Mozaffarian, V. (2009) A dictionary of Iranian plant names, Latin, English, Persian. 6th edition. Farhang Moaser Publisher, Tehran.
Mozaffarian, V. (2010) Trees and shrubs of Iran. 3rd edition. Farhang Moaser Publisher, Tehran.
Mozaffarian, V. (2015) Identification of medicinal and aromatic plants of Iran. Farhang Moaser Publisher, Tehran (in Persian).
Nekookho, M. (2008) Flora and vegetation survey of Fereydunshahr in Isfahan province. MSc thesis, Najafabad Center of Payam-e- Noor University, Isfahan, Iran (in Persian).
Nemati Paykani, M. and Jalilian, N. (2012) Medicinal plants of Kermanshah province. Taxonomy and Biosystematics 11: 69-78 (in Persian).
Noroozi, J., Talebi, A., Doostmohammadi, M., Manafzadeh, S., Asgarpour, Z. and Schneeweiss, G. M. (2019) Endemic diversity and distribution of the Iranian vascular flora across phytogeographical regions, biodiversity hotspots and areas of endemism. Scientific Reports 9(1): 1-12.
Omidbaigi, R. (2005) Production and processing of medicinal plants. vol 1. Astan Quds Razavi Publication, Behnashr, Mashhad (in Persian).
Parishani, M. R. (2005) Flora of Vanak region of Semirom (Isfahan province). Pajouhesh va Sazandegi 68: 84-103 (in persion).
Podlech, D. and Zarre, Sh. (2013) A taxonomic revision of the genus Astragalus L. (Leguminosae) in the Old World. vols. 1-3. Naturhistorisches Museum, Wien.
Raunkiaer, C. (1907) Planterigets livsformer og deres betydning for geografien. Gyldendalske Boghandel, Nordisk Forlag, Kjobenhavn og Kristiania.
Raunkiaer, C. (1937) Life forms of plants. Oxford University Press, Oxford.
Rechinger, K. H. (Ed.) (1963-2015) Flora Iranica. vols. 1-181. Akademische Druck-U Verlagsanstalt, Graz.
Saboori, S. (2016) Study of flora and vegetation of north karchambu region (Boen miandasht). MSc thesis, University of Isfahan, Isfahan, Iran (in persion).
Sefidkon, F. (2008) Strategic program of medicinal plant research. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Shirvani, F. (2018) Floristic study of Afus protected area (Isfahan province). MSc thesis, University of Isfahan, Isfahan, Iran (in persion).
Takhtajan, A. (1986) Floristic regions of the world. University of California, Berkeley.
Townsend, C. C., Guest, E. and Al-Rawi, A. (1966-1985) Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad.
Tutin, T. G. and Heywood, V. H. (1964-1980) Flora Europaea. vols. 1-5. Cambridge University Press, Cambridge.
Wazir, S. M., Dasti, A. A., Saima, S., Shah, J. and Hussain, F. (2008) Multivariate analysis of vegetation of Chapursan valley: An alpine meadow in Pakistan. Pakistan Journal of Botany 40: 615-626.
Yousefi, M. (2007) Flora of Iran. Payam-e-Noor Press, Tehran (in Persian).
Yousofi, M., Safari, R. and Nowroozi, M. (2011) An investigation of the flora of the Chadegan region in Isfahan province. Iranian Journal of Plant Biology 9: 75-96 (in Persian).
Zargari, A. (1989-1991) Medicinal Plants. vols. 1-5. Tehran University Press, Tehran (in Persian).
Zohary, M. (1973)Geobotanical foundations of the Middle East. vols. 1-2. Department of Botany, Gostav Fisher Verlag, Stuttgart/Swets and Zeitlinger, Amsterdam.
Zohary, M. and Feinbrun-Dothan, N. (1966-1986) Flora Palaestina. vols. 1-4. The Jerusalem Academic Press, Jerusalem.
پیوست 1- فهرست گونههای شناساییشده در مراتع کوهستانی درختک، فریدن
انحصاری
دارویی
نام فارسی
شکل زیستی
پراکنش جغرافیایی
نام علمی
Amaranthaceae
*
تاج خروس، زلف عروسان
Th
Pl
Amaranthus retroflexus L.
خارموشی
Th
IT
Ceratocarpus arenarius L.
سلمه‌تره
Th
Cosm
Chenopodium album L.
*
سلمک اورشلیمی
Hem
Pl
Chenopodium botrys L.
برگ نقره‌ای
Ch
IT-ES
Eurotia ceratoides C. A. Mey.
جارو قزوینی
Th
Pl
Kochia scoparia (L.) Schrad.
خارکو
Hem
IT-ES-M
Noaea mucronata (Forssk.) Asch. & Schweinf.
*
شور خاردار
Th
IT-ES-SS
Salsola kali L. subsp. ruthenica (Iljin) Soó
Amaryllidaceae
پیاز گل زرد
Ge
IT
Allium scabriscapum Boiss.
Apiaceae
هویج کوهی
Hem
IT
Astrodaucus orientalis Drude
جعفری فرنگی
Hem
IT
Chaerophyllum macropodum Boiss.
*
*
مشگک
Hem
IT
Ducrosia anethifolia (DC.) Boiss.
*
خوشاریزه
Hem
IT
Echinophora platyloba DC.
*
زول
Hem
IT
Eryngium billardieri Delile
*
شقایق صحرایی
Hem
IT
Malabaila sekakul Boiss.
*
جعفری کوهی
Hem
IT
Pimpinella dichotoma L.
-
Hem
IT
Pimpinella sp.
*
جاشیر
Hem
IT
Prangos acaulis (DC.) Bornm.
*
-
Hem
IT
P. uloptera DC.
شانه ونوس
Th
IT
Scandix iberica M.Bieb.
-
Th
IT-ES-M
S. stellata Bank & sooland.
چسبک
Th
IT-M
Turgenia latifolia Hoffm.
Asphodelaceae
سریش
Ge
IT
Eremurus persicus Boiss.
Asteraceae
*
بومادران
Hem
IT-ES
Achilea wilhelmsii K.Koch
تلخه گیجه
Hem
IT-ES
Acroptilon repens (L.) DC.
*
*
درمنه کوهی
Ch
IT
Artemisia aucheri Boiss.
خارچرخه
Th
M
Atractylis cancellata L.
خار زرد
Th
IT-SS
Carthamus oxyacantha M. Bieb.
*
گل گندم مهاجر
Th
IT-SS
Centaurea bruguierana Hand.- Mazz.
*
گل گندم
Th
IT
C. depressa M.Bieb.
*
*
گل گندم
Th
IT
C. gaubae (Bornm.) Wagenitz
*
گل گندم چمن زار
Hem
IT
C. iberica Trevir. ex Spreng.
*
گل گندم بوته ای
Hem
IT
C. virgata Lam.
-
Th
IT
Chardinia orientalis (L.) Kuntze
*
کاسنی
Hem
Pl
Cichorium intybus L.
قنقال
Ge
Pl
Cirsium arvense (L.) Scop.
کنگر متراکم
Hem
IT
C.congestum Fisch. & C.A.Mey. ex DC.
*
-
Hem
IT
C. spectabile DC.
*
-
Hem
IT
Cousinia cylindracea Boiss.
*
هزار خار پا پنبه ای
Hem
IT
C. eriobasis Bunge
*
-
Hem
IT
C. lactiflora Rech.f.
هزارخار
Hem
IT
C. lasiolepis Boiss.
-
Hem
-
Cousinia sp.
ریشقوچبرازجانی
Th
IT
Crepis kotschyana Boiss.
*
*
شکر تیغال
Hem
IT
Echinops macrophyllus Boiss. & Hausskn.
-
Hem
-
Echinops sp.
*
کنگر
Hem
IT-SS
Gundelia tournefortii L.
*
کرقیچ
Ch
IT
Hertia angustifolia Kuntze
هزار پایی ظریف
Th
IT-SS
Koelpinia linearis Pall.
-
Th
IT-SS
K. tenuissma Pavl. & Lipsch.
کاهوی زرد
Th
IT-ES
Lactuca glauciifolia Boiss.
-
Hem
IT
L. scarioloides Boiss.
کاهوی وحشی
Hem
IT-ES-M
L.serriola L.
*
چرخک
Th
IT
Launaea acanthodes (Boiss.) Kuntze
*
بابونه
Th
IT
Matricaria aurea Sch.Bip
خار پنبه ناجور خار
Hem
IT
Onopordon heterancanthum C. A. Mey.
خار زردک
Th
IT-M
Picnomon acarna (L.) Cass.
تلخک
Hem
IT
Picris strigosa M. Bieb.
گاو چاق کن
Hem
IT
Scariola orientalis (Boiss.) Soják
گوش بره
Hem
IT
Scorzonera paradoxa Fisch. & C. A. Mey.
شنگابی بیابانی
Hem
IT
S. tortuosissima Boiss.
زلف پیر
Th
IT-M-SS
Senecio glauca L.
-
Th
IT
Siebera nana (Dc.) Bornm.
شیرتیغک
Th
IT-M
Sonchus asper (L.) Hill
-
Th
Cosm
S. oleraceus L.
*
مینای پرکپه دودره‌ای
Ch
IT
Tanacetum polycephalum Sch. Bip.
*
*
شنگ نی مانند
Hem
IT
Tragopogon caricifolius Boiss.
-
Th
IT
Thevenotia persica DC.
عطر سنگ
Hem
IT
Varthemia persica DC.
-
Th
Pl
Xeranthemum longipapposum Fisch. & Mey.
خورشید صبح ارغوانی
Th
IT-SS
Zoegea purpurea Fresen.
Biebersteiniaceae
آدمک
Ge
IT
Biebersteiniamultifida DC.
Boraginaceae
*
گاو زبان بدل
Hem
IT-ES
Anchusa italic Retz.
-
Th
IT-SS
Arnebia decumbens Coss. & Kralik
*
علف چسبک
Th
IT-ES
Asperugo procumbens L.
*
آفتاب پرست
Th
IT-ES-M
Heliotropium mesinanum Bunge
*
-
Th
IT-ES-M
H. samoliflorum Bunge
خار لنگری
Hem
IT-M
Lappula barbata (M.B.) Gurke
-
Th
Pl
L. microcarpa Gürke
-
Th
IT
L. sessiliflora Gürke
*
*
چشم گربه‌ای
Th
IT
Nonnea persica Boiss.
*
-
Th
IT
N. caspica G.Don
*
زنگوله دنائی
Hem
-
Onosma sp.
*
-
Hem
IT-ES-M
Paracaryum persicum (Boiss.) Boiss.
-
Th
IT
Rochelia disperma Hochr.
Brassicaceae
آتشین عربی
Th
IT
Aethionema arabicum Andrz. ex DC.
آتشین ارغوانی
Th
IT
A. carneum B. Fedtsch.
*
*
قدومه
Hem
IT
Alyssum bracteatum Boiss. & Buhse
*
قدومه باد کرده
Th
IT
A. inflatum Nyár.
*
-
Th
IT-M
A. linifolium Steph.
رشاد قفقازی
Hem
IT-ES
Arabis caucasica Willd.
*
کیسه کشیش
Th
Cosm
Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.
*
ازمک
Hem
IT-ES
Cardaria draba (L.) Desv.
*
-
Th
IT-ES
Chorispora persica Boiss.
خردل سپری
Th
IT- M
Clypeola aspera Turrill
خردل سپری
Th
IT-ES-M
Clypeola jonthlaspi L.
گوش خرگوش
Th
IT-ES-M
Conringia orientalis Andrz. ex DC.
سپیده
Hem
IT
Crambe orientalis L.
*
خاکشیر ایرانی
Hem
Pl
Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl
-
Th
IT-M-SS
Diplotaxis harra (Forssk.) Boiss.
-
Hem
IT
Erysimum crassipes Fisch. & C. A. Mey.
-
Th
IT-ES
Euclidium syriacum (L.) R. Br.
-
Hem
IT
Fibigia suffruticosa (Vent.) Sweet
-
Th
IT
Goldbachia laevigata (M. Bieb.) DC.
*
وسمه
Hem
IT-ES
Isatis cappadocica Desv.
*
-
Hem
IT-ES
I. minima Bunge
*
تره‌تیزک
Th
IT-ES-M
Lepidium latifolium L.
*
تر تیزک ایرانی
Ch
IT
L. persicum Boiss.
*
-
Th
IT-ES-M
L. vesicarium L.
شب‌بوی صحرایی
Th
IT-ES-M
Malcolmia africana (L.) R.Br. subsp. africana
*
چلیپا
Hem
IT- M
Matthiola ovatifolia Boiss.
خار مرجان
Ch
IT
Moriera spinosa Boiss.
-
Th
IT
Neslia apiculata Fisch. et Mey.
*
ساماری
Th
IT
Sameraria elegans Boiss.
*
خاکشیر لندنی
Th
IT-ES-M
Sisymbrium irio L.
*
خاکشیر حلبی
Th
IT-ES-M
S. septulatum DC.
-
Hem
IT
Sterigmostemum sulphureum (Banks & Sol.) Bornm.
Caryphyllaceae
*
چوبک
Ch
IT-SS
Acanthophyllum crassifolium Boiss.
-
Ch
IT
A. microcephalum Boiss.
-
Ch
IT
Acanthophyllum sp.
*
-
Th
IT
Bufonia enervis Boiss.
چارچار
Th
IT
B. oliveiriana Ser.
دانه مرغ دوشاخه‌ای
Th
IT-ES-M
Cerastium dichotomum L.
میخک کرکی
Hem
IT
Dianthus crinitus Sm.
میخک شرقی دربندی
Ch
IT-ES
Dianthus orientalis Adams.
*
-
Hem
IT
Gypsophila persica Barkoudah
گچ دوست کوهستانی
Ch
IT
G. virgata
-
Th
IT-M
Halostemum umbellatum L.
مرواریدی تالشی
Th
IT-M
Minuartia meyeri Bornm.
-
Hem
IT
Paronychia kurdicaBoiss.
سیلن سبزینه‌ای
Hem
IT-M
Silene chlorifolia Sm.
-
Hem
IT-M
S. conoidea L.
-
Hem
IT
Silene sp.
گندمک
Th
IT-ES-M
Stellaria kotschyana Fenzl ex Boiss.
جغجغک
Th
IT-ES-M
Vaccaria pyramidata Medik.
Cistaceae
-
Th
Pl
Helianthemum salicifolium(L.) Miller
Convolvulaceae
*
پیچک
Hem
Cosm
Convolvulus arvensis L.
Cyperaceae
اویار سلام
Ge
IT-ES-SS
Carex stenophylla Wahlenb.
Caprifoliaceae
سربال زرد
Hem
IT
Pterocephalus canus Coult. ex DC.
رعنا زیبا
Th
IT
Scabiosa olivieri Coult.
شیرینک نوک تیز
Th
IT
Valerianella oxyrhyncha Fisch & C.A. Mey.
شیرینک
Th
IT
V. tuberculata Boiss.
Euphorbiaceae
فرفیون شاهرودی
Hem
IT-ES
Euphorbia bungei Boiss.
-
Th
IT
E. inderiensis Less. ex Kar. & Kir.
-
Th
IT
E. sororia Schrenk
-
Th
IT
E. turcomanica Boiss.
Fabaceae
خارشتر
Hem
IT
Alhagi persarum Boiss. & Buhse
*
گون
Ch
IT
Astragalus albispinus Sirj. & Bornm.
*
گون
Ch
IT
A. susianus Boiss.
*
گون
Ch
IT
A. callistachys Buhse
*
گون
Ch
IT
A. campylanthus Boiss.
گون
Hem
IT
A. caragana Fisch. & C.A.Mey.
*
گون
Ch
IT
A. cephalanthus DC.
گون
Ch
IT
A. effusus Bunge
گون سفید
Ch
IT
A. gossypinus Fisch.
گون
Ch
IT
A. podolobus Boiss. & Hohen.
*
گون
Ch
IT
A. rhodosemius Boiss. & Hausskn.
گون کتیرایی
Ch
IT
A. verus Olivier
شیرین بیان
Hem
IT-M
Glycirrhiza glabra L.
*
یونجه
Hem
Pl
Medicago sativa L.
*
اسپرس وحشی
Hem
IT
Onobrychis melanotricha Boiss.
تلخ بیان
Hem
IT
Sophora alopecuroidos L.
*
شنبلیله
Hem
IT
Trigonella aphanoneura Rech. f.
شنبلیله
Th
IT
T. monantha C.A.Mey.
Geraniaceae
سوزن چوپان
Th
IT-ES-M
Erodium cicutarium (L.) L'Hér.
سوزن چوپان
Th
IT-ES-M
E. ciconium(L.) L'Hér.
*
سوزن چوپان برگ دایره‌ای
Th
IT-ES-M
Geranium rotundifolium L.
شمعدانی
Ge
IT-ES-M
G. tuberosum L.
Ixioliriaceae
خیارک
Ge
IT
Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f.
Iridaceae
*
زنبق صحرایی
Hem
IT
Iris songarica Schrenk
Lamiaceae
آویشنک
Th
IT-ES-M
Acinos graveolens (M.Bieb.) Link
*
*
لبدیسی بوته‌ای پرسپولیسی
Ch
IT
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. subsp.chamaecistus
*
*
زرین گیاه، بارنجبویه دنائی
Ch
IT
Dracocephalum kotschyi Boiss.
سنبل بیابان
Hem
IT
Eremostachys macrophylla Montbret & Aucher ex Benth.
*
-
Ch
IT
Lagochilus aucheri Boiss.
*
بالنگو شهری
Th
IT
Lallemantia iberica (Stev.) Fisch. & C. A. Mey.
*
فراسیون حلبی
Hem
IT
Marrubium cuneatum Banks & Sol.
*
پونه
Hem
Pl
Mentha longifolia Hud.
*
پونه سای شکافته
Hem
IT
Nepeta fissa C.A.Mey.
*
پونه‌سا
Hem
IT
Nepeta glomerulosa Boiss. var. glomerulosa
پونه‌سا
Hem
IT
N. persica Boiss.
*
گوش بره
Hem
IT
Phlomis aucheri Boiss.
گوش بره زرد
Hem
IT
Ph. olivieri Benth.
شاخ گوزنی
Hem
IT
Salvia ceratophylla L.
مریم گلی هرز
Hem
IT-ES
S. nemorosa L.
مریم گلی
Hem
IT-ES
S. sclarea L.
*
سنبله‌ای ارغوانی
Ch
IT
Stachys inflata Benth.
*
چای کوهی
Hem
IT
S. lavandulifolia Vahl
*
کلپوره
Ch
IT-SS
Teucrium orientale L.
*
کلپوره
Ch
IT-M
T. polium L.
*
*
آویشن
Ch
IT
Thymus daenensis Celak.
*
کاکوتی کوهی
Ch
IT-ES
Ziziphora clinopodioides Lam.
*
کاکوتی
Th
IT-ES
Z. tenuior L.
Liliaceae
نجم طلایی
Ge
IT
Gagea gageoides (Zucc.) Vved.
شیرمرغ
Ch
IT-M
Ornithogalum arcuatum Steven
Linaceae
*
کتان سفید
Hem
IT
Linum album Ky. Ex Boiss.
Malvaceae
*
پنیرک
Hem
Pl
Malva negelcta Wallr.
*
پنیرک
Hem
IT-ES-M
M. sylvestris L.
Onograceae
علف خر کرکی
Hem
Pl
Epilobium hirsute L.
Orobanchaceae
گل جالیز
Hem
-
Orobanche sp.
Papaveraceae
شاتره
Th
IT
Fumaria vaillantii Loisel.
شقایق
Th
IT
Glaucium elegans Fisch. & C. A. Mey.
-
Th
IT
G. grandiflorum Boiss. & A.Huet
*
-
Th
IT-M
G. oxylobum Boiss. & Buhse
شاه‌تره‌ای
Th
IT-ES-M
Hypecoum pendulum L. var. pendulum
*
خشخاش هرز
Th
IT-ES
Papaver dubium L.
*
-
Th
IT-ES
P. macrostomumBoiss. &A.Huet
گل عروسک
Th
IT-SS
Roemeria hybrida (L.) DC.
Phyllanthaceae
*
-
Hem
IT-M-SS
Andrachne fruticulosa Boiss.
Plantaginaceae
*
بارهنگ سرنیزه‌ای
Hem
IT-ES-M
Plantago lanceolata L.
*
بارهنگ
Th
Cosm
P. major L.
Plumbaginaceae
کلاه میرحسن
Ch
-
Acantholimon sp.
Poaceae
-
Th
IT-SS
Aegilops cylindrica Host
-
Hem
IT-ES-M
Alopecurus arundinaceus Poir.
یولافک پرسپولیسی
Ge
IT
Arrhenatherum kotschyi Boiss.
*
-
Th
IT-ES
Avena fatua L.
-
Th
IT-M
Boissiera squarrosa (Sol.) Nevski
جارو علفی هرز
Th
IT
Bromus danthoniae Trin
جاروعلفی بامی
Th
Cosm
B. tectorum L. subsp. tectorum
جاروعلفی نمدی
Hem
IT
B. tomentellus Boiss.
*
مرغ
Ge
Cosm
Cynodon dactylon (L.) Pers.
چاودار وحشی
Hem
-
Elymus sp.
-
Th
IT-ES-M
Eragrostis poaeoides P.Beauv. ex Roem. & Schult.
-
Th
IT
Eremopoa persica (Trin.) Roshev.
-
Th
IT
Eremopyrum boneapartis (Spreng.) Nevski
-
Th
IT
Heteranthelium piliferum (Sol.) Hochst. ex Jaub. & Spach
جو وحشی
Th
IT-M
Hordeum glaucum Steud.
-
Th
IT
H. violaceum Boiss. & Hohen.
ملیکا
Hem
IT
Melica persica Kunth
شبه برنج
Hem
-
Oryzopsis sp.
چمن پیازک دار
Ge
IT-ES-M
Poa bulbosa L.
-
Ge
IT
Poa sinaica Steud.
ریش سنبل
Hem
IT-ES
Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski
یال اسبی
Hem
IT
Stipa arabica Trin. & Rupr.
-
Hem
IT
S. hohenockeriana Train. & Rupr
-
Hem
IT
S.caucasica Schmalh
-
Th
IT-ES-M
Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski
Polygonaceae
*
علف هفت بند
Th
Cosm
Polygonum aviculare L.
-
Hem
IT
P. paronychioides C.A. Mey.
-
Th
Pl
P. patulum M. Bieb
-
Th
-
Polygonum sp.
Primulaceae
-
Th
IT-ES
Androsace maxima L.
Ranunculaceae
گل آفتاب رو
Th
IT
Ceratocephalus falcata (L.) Pers.
برگ سدابی کوهی
Ch
IT
Thalictrum isopyroides C. A. Mey.
Resedaceae
*
ورث
Hem
IT-ES-M
Reseda lutea L.
Rosaceae
رز ایرانی
Ph
IT
Rosa persica Michx. ex Juss.
*
توت روباهی آبله روی
Hem
IT-ES-M
Sanguisorba minor Scop.
Rubiaceae
*
زبرینه کوهستانی
Hem
IT
Asperula glomerata (M.Bieb.) Griseb.
زیبا سپر
Th
Pl
Callipeltis cucullaris (L.) DC.
صلیبی
Hem
IT-ES
Cruciata laevipes Opiz
شیر پنیر
Th
Pl
Galium setaceum Lam.
*
-
Hem
IT
G. verum L.
Santalaceae
کتانک شیرازی
Ch
IT
Thesium kotschyanum Boiss.
Scrophulariaceae
*
-
Hem
IT
Scrophularia fragida Boiss.
گل میمون
Hem
-
Scrophularia sp.
گل ماهور
Hem
IT
Verbascum speciosum Schard
*
سیزاب
Th
IT
Veronica farinose Hausskn.
سیزاب
Th
IT
Veronica persica Poir.
Solanaceae
*
بذرالبنج
Hem
Pl
Hyoscyamus niger L.
-
Th
IT-SS
H. pusillus L.
Tamaricaceae
گز
Ph
IT
Tamarix ramosissimaLedeb.
Thymeleaceae
شوخ
Ph
IT
Daphne mucronata Royle
Urticaceae
گل موش افشان
Ch
Pl
Parietaria judaica L.
Zygophyllaceae
خارخسک
Hem
Pl
Tribulus terrestris L.
*
اسپند
Hem
Pl
Peganum harmala L. var. harmala
نشانه‌های اختصاری: پراکنش‌‌جغرافیایی: ES= اروپا-سیبری، IT= ایرانی-تورانی، M= مدیترانهای، SS= صحرا-سندی، Cosm= جهان‌وطن، Pl= چندناحیهای. شکل‌‌زیستی: Ph= فانروفیت، Hem= همیکریپتوفیت، Ch= کامفیت، Th= تروفیت، Ge= ژئوفیت
